ساختار مصاحبه
اگر چه مصاحبه از ساختار پرسش و پاسخ تبعبت می کند اما مثل هر سخنرانی خوب و آماده شده ای باید شامل،مقدمه، بدنه اصلی گفتگو با ارائه اطلاعات و نتیجه گیری یا خلاصه باشد.
مقدمه
در چهارچوب کلی برنامه سازی، مصاحبه بیشتر جزیی مستقل و جدا در ساختار کلی برنامه حساب می آید . مصاحبه بیشتر اوقات به موضوع خاصی می پردازد، با اینکه محدوده یک موضوع، به مطلبی خاص توجه می کند که با آنچه که شنونده قبلا در باره آن موضوع شنیده است، متفاوت است.
بنابراین ، درگام نخست باید توجه مخاطب را به این حقیقت جلب کرد که آنچه قرار است بشنود اطلاعاتی جدید و دقیق از یک موضوع متفاوت و یا اطلاعاتی مفصلتر از مطلبی خاص ، در محدوده همان موضوع خواهد بود.
اما چون مخاطب، باید یک بار گوش دادن آنچه را گفته می شود ، درک و جذب کند.پس«مقدمه» مصاحبه برای جلب توجه مخاطب از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود. بدین قرار«مقدمه» مصاحبه باید واضح و مختصر به مخاطب توضیح دهد که اولا، هدف یا دلیل مصاحبه چیست و ثانیا ، با چه کسی مصاحبه می شود . ثالثا مصاحبه شونده از چه تواناییها و تجربیاتی برخوردار است که به گفته های او اعتبار می دهد.
پیشنهاد می شود در صورت امکان ، مقدمه از قبل به صورت کتبی آماده و از سوی مجری ارایه شود تا مصاحبه به سرعت و با اشاره به نکته های اصلی شروع شود. این موضوع باعث می گردد که مخاطب برای آنچه که می شنود و می بیند اعتبار بیشتری قایل شود.
مقدمه دارای دو ویژگی مهم دیگر نیز دارد:
اول:کوتاه و مختصر است و این امکان را برای مخاطب فراهم می آورد تا آنچه را که گفته می شود گوش دهد ، بفهمد وجذب کند.
دوم: مقدمه ای که با اولین پرسش آغاز می شود ، باعث می گردد که مصاحبه با اولین جواب مهم از سوی مصاحبه شونده پی گیری شود. بدین ترتیب پیش از پرداختن به اطلاعاتی که شنونده نیاز دارد و یا می خواهد بداند،هیچ وقتی تلف نمی شود.
اگر مقدمه خوب باشد،حرکت اولیه مصاحبه به خوبی انجام می شود. اما گاهی اوقات ممکن است خواندن مقدمه از سوی مجری ، با سبک برنامه همخوانی نداشته باشد.
بعضی از بهترین مصاحبه ها زمانی انجام می شوند که بدون اطلاع قبلی شخص که به طور اتفاقی در دسترس مصاحبه کننده قرار می گیرد، سو.ال می شوند. در چنین شرایطی ، مصاحبه کننده اگر مصاحبه شونده را نمی شناسد ، باید از او درباره خودش سوال کند .( این که چه کسی است و چه صلاحیتها و تخصصهایی داردکه به گفته هایش اعتبار می بخشد). اگر راجع به این اطلاعات مطمئن نیستید و قبل از روی آنتن رفتن، زمان کافی در اختیار دارید ، دوباره به کمک مصاحبه شونده اطلاعات را بررسی کنید.
چنانچه در مقدمه، مطلب نادرستی گفته شود که مصاحبه شونده پیش از پاسخ به اولین پرسش مجبور شودبگوید :« پیش از آنکه سوالتان را پاسخ دهم ، باید گفته شما را تصحیح کنم» این موضوع خیلی سریع اعتبار مصاحبه کننده را خدشه دار می کند.
بدنه اصلی
«بدنه اصلی»، بخشی از مصاحبه است که اغلب اطلاعات مهم را نه فقط به صورت اخبار و آمار، بلکه به هر شکل ممکن و مناسبی ارایه می دهد،برخی از این روشها عبارتند از:
بیان توضیحات، ارایه دلایل، تشریح یا تفسیر، بسط و گسترش بیانات قبلی، نمایش عکس العملها و احساسات و... .افزون بر اینها باید توجه داشت که اطلاعات مورد نظر نه تنها در پاسخ پرسشهای موشکافانه، دقیق و ازقبل طراحی شده مطرح می شوند، بلکه گاهی از طریق پاسخهای واکنشی و خود به خودی مصاحبه شونده نیز به میان می آیند و این بدنه اصلی مصاحبه است که مصاحبه شونده را به صحبت کردن تشویق ،ترغیب و یا مجبور می نماید.
در طول مدت انجام مصاحبه ، مصاحبه کننده باید هدف مصاحبه را در ذهن داشته باشد و به ویژه در ابتدا ، پرسشهای مهم تر را بپرسد تا به اطلاعات اصلی و ضروری تر دست یابد. اهمیت مطرح کردن سوالهای مهم تر در آغاز مصاحبه به حدی است که می توان توصیه کرد :«مهمترین سوال را ابتدا بپرسید و بعد اگر فرصت داشتید، سوالهای دیگر را مطرح کنید.»
نتیجه گیری یا خلاصه
این قسمت از مصاحبه نیاز چندانی به توضیح ندارد . بخش پایانی ، فرصت خوبی ، هم برای مصاحبه شونده و هم برای مصاحبه کننده فراهم می آورد، فرصتی است برای مصاحبه شونده، تا نتیجه گیری لازم را انجام دهدو برای مصاحبه کننده، تا موارد بحث شده را جمع بندی نماید. اما ضرورت جمع بندی و نتیجه گیری ، از آن جهت است که در درک نکات اصلی به شنونده کمک می کند و یک مصاحبه کننده خوب ، می داند که چه موقع باید نتیجه گیری کند، یا خلاصه مصاحبه را بیان نماید تا مصاحبه جذابیتش را از دست ندهد.
پر سش- ابزار مصاحبه کننده
پرسشها ابزار مصاحبه کننده هستند که به وسیله آن ،مصاحبه را شکل داده و تداوم می بخشد. همان طور که یک جنگلبان برای انداختن یک درخت، به اره یا تبر نیاز دارد. یک مصاحبه کننده هم برای انجام دادن کارش به ابزارنیاز دارد؛ ابزار او، این سوالات او هستند.
در واقع، طرح سوالات مناسب ، ضمن کمک کردن به حفظ تمرکز مصاحبه بر محور اصلی مورد نظر، موجب حذف سوالات پراکنده و بی ارزش می شود. بنابراین، برای تعیین اینکه چه پرسشهایی برای مصاحبه قابل قبول هستند (یا باید حذف شوند) باید از پیش ، درباره آنها فکر شود و در حین اندیشیدن ، آنها روی کاغذ آورده شود. با درنظر گرفتن پاسخ احتمالی به یک سوال ، می توان پرسشهای منطقی بعدی را حدس زد و از این راه ، ترتیب منطقی پرسشها و پاسخها را پیش بینی کرده و روند مصاحبه را در جهتی که مصاحبه کننده مایل است هدایت کند. هدایت مصاحبه شونده در جهتی که مورد نظر ماست ، کاری ظریف و هنرمندانه است. اما اگر سوالات ، بدون ملاحظه و بررسی دقیق تاثیرات آن پرسیده شود، این ظرافت و پاسخ هایی که در جستجوی آن هستید به راحتی از دست خواهد رفت.
انجام مصاحبه بر اساس پرسشهای از پیش نوشته شده و برخوردار از ترتیب منطقی، تنها بخشی از آمادگی مصاحبه کننده به شمار می رود.
و اما چند راهنمایی برای مجریان به منظور اجرای بهتر مصاحبه:
"- مجریان باید هر قدر که می توانند درباره موضوع اطلاعات جمع نمایند.پرونده های روزنامه ها را بخوانند و در اینترنت به دنبال سوابق موضوع باشند. قبل از شروع مصاحبه باید اطلاعاتی از قبیل نام کامل، عنوان فرد مصاحبه شونده،تاریخها و واقعیتهای قطعی مورد نیاز را مطالعه کنندو بدانند." (فلمینگ، کارول ،1384،ص166).
"- با دقت راجع به سوابق کاری ، موفقیتها، نگرشها، عقاید و دیدگاههای مهمان برنامه تحقیق کنید و اطلاعات به دست آورید.
- هر جا که مناسب ولازم بود موارد بررسی را محدود کنید تا بتوانید درباره آنها عمقی بحث نمایید.
- ساختار شروع و پایان مصاحبه را بنویسید و برای خود یادداشت بردارید.
- برای شروع مصاحبه چند سوال اولیه را برنامه ریزی کنید. تا فاصله زمانی آزاردهنده ابتدایی بحث بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده پر شود." (هاید، استوارت، 1382،ص148).
"- نخستین سوال باید کاملا کلی و عمقی و مفهومی باشد تا مصاحبه شونده احساس راحتی کند و سوالات سخت و موشکافانه باید در اواخر مصاحبه طرح شوند . یعنی زمانی که اگر مصاحبه شونده از پاسخ دادن امتناع کرد ، شما چیزی روی نوار ضبط کرده باشید وهنوز هم زمان کافی برای سوالات تکمیلی داشته باشید.
- پیشینه و صلاحیتهای مصاحبه شونده را در همان ابتدا بگویید.
- به خاطر داشته باشید که مهمان برنامه شما حرفه ای و متخصص و برجسته است؛ بنابراین مصاحبه شما نباید آمرانه و گستاخانه باشد و همواره مودب باشید.
- در همان ابتدای مصاحبه اهمیت موضوع را مشخص و تبیین کنید.
- درباره موضوع مصاحبه با مهمان گفتگو کنید و مصاحبه را به جلسه پرسش و پاسخ محدود نکنید.
- درخلال مصاحبه با دقت به جوابهای مهمان گوش دهید وبا علاقه مندی عکس العمل نشان دهید.
- روی جوابهای مهم تاکید و آنها رابرجسته نمایید.
- سعی کنید علاقه اصلی مهمان برنامه را جویا شوید .
- کنترل مصاحبه را دست داشته باشید.
- از یک موضوع به موضوع دیگری بروید.
- هر بار بیش از یک سوال مطرح نکنیدو هر سوال باید فقط با یک یک مفهوم سر وکار داشته باشد.
- گنجاندن بیش از یک نکته در هر سوال یعنی این که به یک نکته پاسخ داده نخواهد شد.
- سوالاتی که جوابشان بله یا خیر است نپرسید.
- به سوالاتی که می پرسید خودتان جواب ندهید.
- در سوال کردن از اصطلاحات فنی و تخصصی بپرهیزید.
- از سوالات واضح بپرهیزید.
- هیچ وقت برنامه را با جمله " خوب وقت ما رو به انجام است"، یا" وقت ما تمام شده" به پایان نبرید .
- قبل از نتیجه گیری از مهمان تشکر کنید.
- از او بپرسید آیا می خواهد نکته ای را اضافه کند." (مهرابی، معصومه،1382،ص27و28).
